Αφορμή για το παρόν άρθρο αποτέλεσε ο άδικος χαμός 57 συνανθρώπων μας στο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη αλλά και χιλιάδων επίσης συνανθρώπων μας στον σεισμό της Τουρκίας και της Συρίας.  Ξαφνικές απώλειες που το μόνο που αφήνουν είναι βαθύ πόνο και αναπάντητα γιατί. Ποια παρηγοριά να δώσεις σε αυτούς τους γονείς που ψάχνουν ένα δείγμα από τα παιδιά τους για να έχουν και να θάψουν. Ποια παρηγοριά να δώσεις σε αυτά τα παιδιά που έμειναν ορφανά (από τον σεισμό) και η τύχη τους αγνοείτε. Πόσος ανείπωτος πόνος σε τόσες ψυχές που έμειναν πίσω να θρηνούν αλλά και σε όλους εμάς που παρακολουθούμε παγωμένοι όλα αυτά τα γεγονότα. Απλοί θεατές γιατί έτυχε να μην είμαστε στην θέση αυτών των ανθρώπων.

Γι’ αυτούς του λόγους θέλησα να γράψω όσα γνωρίζω και όσα έχω βιώσει για την απώλεια.

Αρχικά, θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι ως απώλεια δεν νοούμε μόνο την ανθρώπινη απώλεια από έναν θάνατο, αλλά και την απομάκρυνση ενός οικείου ατόμου, όπως σε ένα διαζύγιο, την οικονομική απώλεια (απόλυση από την εργασία μας), απώλεια αγαπημένων αντικειμένων και κεκτημένων δικαιωμάτων. Η απώλεια γενικότερα ως έννοια προκαλεί ταραχή, φόβο, ανασφάλεια και πολλά άλλα αρνητικά συναισθήματα. Το πώς ακριβώς την βιώνει ο κάθε άνθρωπος και για πόσο χρονικό διάστημα έχει να κάνει με πολλούς παράγοντες που θα δούμε στην συνέχεια.

Σίγουρα όμως η απώλεια λόγω θανάτου και ιδιαίτερα του ξαφνικού θανάτου, όπως βιώσαμε τις  τελευταίες μέρες είναι η πιο συγκλονιστική. Η απώλεια εκφράζεται με το πένθος. Ένα βαθύ συναίσθημα το οποίο όμως είναι η φυσική συνέχεια του γεγονότος που έχει συμβεί. Το πένθος είναι αυτό που θα μας βοηθήσει να σταθούμε αργότερα στα πόδια μας και να συνεχίσουμε την ζωή μας. Το να αναγνωρίζουμε το συναίσθημα μας και τί συμβαίνει την στιγμή που πενθούμε μας βοηθάει να κατανοήσουμε ότι αντιδρούμε φυσιολογικά την δεδομένη στιγμή γιατί αυτός είναι ο τρόπος για να δεχθούμε την απώλεια. Εδώ βοηθάει πολύ και ένα υποστηρικτικό περιβάλλον. Αν οι οικείοι μας μας αφήσουν να πενθήσουμε όπως και όσο εμείς θέλουμε σίγουρα θα έρθει η στιγμή που από μόνοι μας θα το ξεπεράσουμε. Δεν υπάρχει δεδομένη χρονική στιγμή για να πενθήσει κάποιος. Κάποιοι το βιώνουν αμέσως μετά την απώλεια του αγαπημένου τους προσώπου. Άλλοι μετά από κάποιο χρονικό διάστημα.

Η ψυχίατρος Ελίζαμπεθ Κιούμπλερ-Ρος το 1969 στο έργο της «On Death and Dying” περιέγραψε τα στάδια που περνάει ένας άνθρωπος που είναι στα πρόθυρα θανάτου αλλά και των οικείων του μετά την απώλεια του. Υπάρχουν λοιπόν, με βάση τις έρευνές της «Τα πέντε στάδια του πένθους»:

1. Άρνηση : «Δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό σε εμένα». Είναι η πρώτη αντίδραση του ατόμου στην απώλεια. Είναι θεμιτή και απόλυτα φυσιολογική και δικαιολογημένη αντίδραση εφόσον είναι ο πρώτος τρόπος για να διαχειριστεί την νέα ξαφνική κατάσταση που συμβαίνει. Εδώ συνήθως το άτομο προτιμά να απομονωθεί, να βρει μόνος του πρώτες απαντήσεις ώστε να προφυλάξει τον εαυτό του από το πρώτο τραυματικό σοκ.
2. Θυμός : Όταν το άτομο συνειδητοποιήσει τί έχει συμβεί, περνά στο στάδιο του θυμού. Και η πρώτη ερώτηση έρχεται με το γιατί. «Γιατί να συμβεί σε εμένα». Συνήθως ψάχνει την απάντηση στο να εναποθέτει τις ευθύνες σε τρίτους, ή σε εξωτερικούς παράγοντες.
3. Διαπραγμάτευση : Στην επερχόμενή απώλεια, το άτομο διαπραγματεύεται την κατάσταση του με τα θεία: «Κάνε Θεέ μου να μην έχει συμβεί/ή μην συμβεί αυτό κι εγώ….». Κατ’ αυτόν τον τρόπο προσπαθούν να ανατρέψουν μια κατάσταση που πρόκειται να συμβεί ή έχει ήδη συμβεί.
4. Κατάθλιψη : Το άτομο συνειδητοποιεί σιγά σιγά την απώλεια, πενθεί, και βυθίζεται σε κατάθλιψη, η οποία επίσης είναι μια φυσιολογική αντίδραση. Εδώ, υπάρχουν όλα τα αρνητικά συναισθήματα, όπως φόβος (μπορεί να συμβεί και σε εμένα), απόγνωση, βαθιά θλίψη, άρνηση για την ζωή. Υπάρχουν αντιδράσεις όπως βουλιμία ή ανορεξία, απομόνωση, έλλειψη επικοινωνίας και συγκέντρωσης. Βιώνει μια βαθιά μοναξιά και το μόνο που θέλει να του κρατά συντροφιά είναι η θύμηση του αγαπημένου ανθρώπου που έχει χάσει. Κάνει διαρκώς αναφορές στο αγαπημένο άτομο και ανακαλεί μνήμες, γεγονότα που έζησαν μαζί.
5. Αποδοχή : Εδώ έρχεται η συνειδητοποίηση ότι τίποτα πια δεν μπορεί να αλλάξει. Το άτομο ζει με την μνήμη του αγαπημένου προσώπου και αποδέχεται πια το γεγονός. Καταλαβαίνει πως η ζωή πρέπει να συνεχιστεί με όσο πόνο και αν επικρατεί στην ψυχή του.

Και ο πόνος αυτός δεν φεύγει ποτέ. Είναι μια πληγή που θα υπάρχει αλλά θα πρέπει να την φροντίζουμε για να μην μεγαλώσει διότι οι συνέπειες τότε θα είναι πολλές.  Ο φόβος του θανάτου και της αρρώστιας, η υπερπροστατευτικότητα ως προς άλλα μέλη του περιβάλλοντός μας, και κυρίως η βαθιά ανίατη κατάθλιψη που φέρνει μέχρι και αυτοκτονικές τάσεις είναι μερικά από τα αποτελέσματα του να μην φροντίζουμε τις πληγές μας και του να μην συμβιβαζόμαστε με το γεγονός.

Κάποιοι άνθρωποι επιλέγουν να θρηνήσουν μόνοι τους, κρυφά, βουβά την απώλεια. Ίσως να μην δεχτούν να φορέσουν μαύρα ρούχα, ως είθισται, ή να μην κάνουν όλα τα καθιερωμένα της μετά κηδείας έθιμα, ή όλα αυτά που μας έχει επιβάλλει η κοινωνία μας και μας έχει περάσει ότι οφείλουμε να κάνουμε. Το πώς θα πενθήσει ο καθένας έχει να κάνει με την ιδιοσυγκρασία του, τα πιστεύω του, τις εμπειρίες του. Κανείς δεν έχει το δικαίωμά  να επιβάλλει ή να σχολιάσει τον πένθος, τον θρήνο και τα συναισθήματα που βιώνει εκείνες τις στιγμές ο πονεμένος άνθρωπος. Ο καθένας αναπτύσσει τους δικούς του μηχανισμούς για να μπορέσει να ανταπεξέλθει σε ένα τέτοιο τραγικό γεγονός. Οι υπόλοιποι είμαστε υποχρεωμένοι να σεβαστούμε τις αποφάσεις του αυτές και να του στεκόμαστε με φροντίδα κι ενδιαφέρον.

Τι προσφέρουμε και τί δεν προσφέρουμε στον άνθρωπο που βιώνει την απώλεια:

Τον πρώτο καιρό μετά την απώλεια, είναι ανώφελο να λέμε λόγια παρηγοριάς. Αντίθετα, κατ΄αυτόν τον τρόπο δημιουργούμε μια απόσταση με το άτομο που παρηγορούμε γιατί δεν θέλει να ακούσει τίποτα από όλα αυτά που του λέμε εφόσον βιώνει τα πιο πάνω στάδια όπως αναφέραμε. Μην πείτε τίποτα. Να είστε εκεί ενεργητικοί ακροατές, να ακούτε πραγματικά αυτά που σας λέει ο πικραμένες άνθρωπος. Ρωτήστε τον τί έχει ανάγκη, πώς εσείς μπορείτε να τον βοηθήσετε τον πρώτο καιρό. Να είστε εκεί όταν σας το ζητούν. Είναι πολύ βασικό να ξέρουν ότι έχουν έναν άνθρωπο που νοιάζεται πραγματικά γι΄αυτούς και ξέρει να τους ακούει.

Το πένθος, η θλίψη, η απώλεια η ίδια, είναι κάτι που δεν θα φύγει ποτέ από την ψυχή μας και το μυαλό μας. Μαθαίνουμε να ζούμε με αυτά συντροφιά. Μαθαίνουμε να ζούμε με την εικόνα και τις αναμνήσεις του ανθρώπου που χάσαμε. Ανακαλύψτε και ονοματίστε τα συναισθήματά σας. Βιώστε τα. Έχετε το δικαίωμα. Όπως εσείς θέλετε. Μην μαλώσετε τον εαυτό σας γιατί δεν μπορείτε να κλάψετε ή να εκφραστείτε όπως κάνουν άλλοι άνθρωποι ή όπως θα περίμεναν από εσάς. Εσείς ξέρετε καλύτερα πια είναι η στιγμή για να θρηνήσετε. Γιατί αυτή η στιγμή σίγουρα θα έρθει. Το σοκ της απώλειας, ιδιαίτερα της ξαφνικής απώλειας είναι τόσο μεγάλο ώστε εγκλωβίζει πολλές φορές τα αρχικά μας συναισθήματα.

Ο άνθρωπος έχει τόσο δυνατούς μηχανισμούς που καταφέρνει να συνεχίσει την ζωή του. Το τί ζωή θα επιλέξετε να έχετε εσείς μετά την απώλεια είναι στο χέρι σας!